Қазіргі қоғамда «депрессия», «хандра» және «апатия» терминдері жиі бір-бірінің орнына қолданылады, бірақ олардың әрқайсысы әртүрлі психикалық денсаулық жағдайын білдіреді. Бұл терминдердің айырмашылықтары олардың себептерін, пайда болу механизмдерін және емдеу тәсілдерін түсіну үшін маңызды. Дұрыс диагноз қою және осы жағдайлардың арасындағы айырмашылықты білу сізге уақытында қажетті көмекке жүгінуге және денсаулықтың ауыр зардаптарын болдырмауға көмектеседі.Бұл тақырыпты Sezim платформасының психологімен бірге осы материалды талдаймыз.
Көңілсіздік (хандра) —қысқа мерзімді қайғы, тітіркену немесе қанағаттанбау сезімімен сипатталатын жеңіл эмоционалды күй. Көбінесе ол стресстік жағдайлардан, шаршаудан немесе тез шешілетін шағын мәселелерден туындайды. Жай көңілсіздіктің негізгі себептері:
Жұмыста немесе жеке өмірде уақытша қиындықтар.
Шаршау және демалыстың жетіспеушілігі.
Үміт пен шындықтың сәйкессіздігі.
Көңілсіздік ерекше емдеуді қажет етпейді, жағдай қалыпқа оралғаннан кейін ол жиі өз бетінше кетеді.
Апатия — адамның бұрын ләззат әкелетін әрекеттерге қызығушылығын жоғалтатын неғұрлым тұрақты жағдай. Апатия көңілсіздіктің нәтижесінде пайда болуы мүмкін, бірақ бұл тереңірек психологиялық немесе физикалық мәселелердің белгісі. Апатияның негізгі себептеріне келесісі жатады:
Созылмалы стресс.
Мотивацияның немесе мақсаттың болмауы.
Ұзақ уақытқа созылған шаршағандық.
Апатия сіздің өміріңіздегі өзгерістердің қажеттілігін немесе назар аударуды қажет ететін тереңірек мәселелердібілдіруі мүмкін.
Депрессия — кәсіби емдеуді қажет ететін ауыр психикалық ауру. Депрессия биологиялық, психологиялық жәнеәлеуметтік факторлардың жиынтығынан пайда болуы мүмкін.
Генетикалық бейімділік. Отбасында біреу депрессияға ұшыраған адамдарда бұл бұзылыстың даму қаупіжоғарырақ.
Мидағы биохимиялық өзгерістер. Депрессия серотонин, норэпинефрин және дофамин сияқты нейротрансмиттерлердің теңгерімсіздігімен байланысты болуы мүмкін.
Стресстік өмірлік оқиғалар. Айырылу, ажырасу, созылмалы ауру немесе қаржылық қиындықтар депрессияны тудыруы мүмкін.
Психологиялық факторлар. Өзін-өзі төмендете бағалау, перфекционизм немесе теріс ойлауға бейімділік депрессияның дамуына ықпал етуі мүмкін.
Көңілсіздік, апатия және депрессия арасындағы айырмашылықтары ұзақтығы, қарқындылығы және күнделікті өмірге әсерінде жатады:
Көңілсіздік — әдетте бірнеше күн немесе апта ішінде өтетін уақытша күй. Негізгі симптом — қысқа мерзімді қанағаттанбау немесе қайғы сезімдері.
Апатия — адамның іс-әрекетке деген қызығушылығын жоғалтатын және мотивацияның жетіспеушілігінсезінетін тұрақты күйі. Бұл бірнеше аптаға немесе айға созылуы мүмкін, бірақ әдетте депрессияға тән деңгейде жұмыс істеуге кедергі жасамайды.
Депрессия — бірнеше айлға, тіпті жылдарға созылуы мүмкін ауыр жағдай. Депрессия күнделікті жұмыс істеуге кедергі келтіреді, өмір сапасын төмендетеді және ауыр зардаптарға, соның ішінде өзіне-өзі қол жұмсау қаупіне әкелуі мүмкін.
Депрессияның қарқындылығы әртүрлі болуы мүмкін бірқатар тән белгілер бар:
Уақыт өте келе жойылмайтын қайғы, алаңдаушылық немесе бос сезім.
Бұрын ләззат әкелетін таныс әрекеттерге қызығушылықтың жоғалтуы.
Өзін-өзі кінәлау, пайдасыздық сезімі немесе өзін-өзі төмендете бағалау.
Зейіннің төмендеуі, шешім қабылдаудың және есте сақтаудың қиындауы.
Тәбеттің немесе салмақтың жоғары немесе төмен өзгеруі.
Ұйқы проблемалары: ұйқысыздық, үзілген немесе шамадан тыс ұйқы.
Демалғаннан кейін кетпейтін шаршау сезімі және энергияның жетіспеушілігі.
Өлім немесе суицид туралы ойлар.
Егер сіз өзіңізде немесе жақын адамдарыңызда депрессия белгілерін байқасаңыз, маманмен кеңесу маңызды. Депрессия — күрделі емдеуді қажет ететін ауру. Онлайн сынақтар жағдайды бастапқы бағалау және депрессия белгілерін анықтау үшін пайдалы болуы мүмкін (бірақ олар маманның кәсіби диагнозын алмастырмайды): Бектің депрессия шкаласы және PHQ-9 шкаласы бойынша скрининг.
Депрессияны уақтылы диагностикалау және емдеу өте маңызды. Қате немесе кешіктірілген емдеу жағдайдың нашарлауына, суицидтік ойларға және денсаулықтың ауыр зардаптарына әкелуі мүмкін. Психикалық денсаулық физикалық денсаулық сияқты назар аударуды талап етеді. Уақтылы көмек сіздің жалпы әл-ауқатыңызды және өміріңіздің сапасын айтарлықтай жақсартады. Өзіңізге және жақындарыңызға қамқор болыңыз және уақытында мамандардан көмек сұраңыз. Тек сыналған, тәжірибелі психологтарға жүгініңіз.
Психологиялық сипаттамалар мен жеке қасиеттер депрессия, көңілсіздік немесе апатияны дамыту ықтималдығына әсер етуі мүмкін. Бұл ерекшеліктерді түсіну ерте диагноз қоюға және тиімді емдеуге көмектеседі. Осы жағдайлардың дамуына қандай психологиялық факторлар ықпал ететінін нақтылап қарастырайық.
Өзін-өзі төмендете бағалау және өзіндік сындылық. Өзін-өзі төмен бағалайтын адамдар үнемі өзін-өзі сынауға және жазаулауға бейім. Олар өздеріне үлкен үміт артып, өзін сәтсіздікке ұшыратуы мүмкін, жеткілікті ақылды, жақсы, әдемі емес екенін сезеді. Мысалдар: перфекционизм, өз қабілеттеріне үнемі күмәндану.
Негативтік ойлау. Тұрақты негативтік ойлауға және әлемді дұшпандық және әділетсіз қабылдауға бейімділік. Мұндай адамдар көбінесе өмірдің жағымды жақтарын елемей, сәтсіздіктер мен қиындықтарға назар аударады. Мысалдар: катастрофизация, жалпылау, үнемі ең жаман жағдайды күту.
Психологиялық травматизация. Жақын адамынан айырылу, ажырасу немесе зорлық-зомбылық сияқты елеулі травматикалық оқиғаларды бастан өткерген адамдарда депрессияның даму қаупі жоғарырақ.
Стресске төзімділік. Төмен күйзеліске төзімділік және стресс пен қиындықтарды тиімді жеңе алмау мұндай жағдайлардың даму қаупін арттырады. Мысалдар: өзгерістерге бейімделу қиындығы, стрессті басқарудың тиімсіз стратегиялары.
Мақұлдаудың қажеттілігі. Басқалардың пікіріне қатты тәуелділік және үнемі мақұлдауға ұмтылу, әсіресе ол үміттер ақталмаса. Мысалдар: басқалардың пікіріне шамадан тыс назар аудару, әлеуметтік стандарттарға сәйкес келуге ұмтылу.
Қоғамнан оқшаулану. Жалғыздық сезімі және әлеуметтік қолдаудың болмауы депрессияның дамуына ықпал етуі мүмкін. Әлеуметтік байланыстарды орнату және қолдау қиынға соғатын адамдар депрессияға бейім болуы мүмкін.
